مدرسه دو در؛ بنایی تیموری در آستان قدس رضوی

وب‌سایت اراول – عفیفه خدنگی: مدرسه «دو در» بنایی تیموری درون حرم امام رضا (ع) است. این بنا که نزدیک مسجد گوهرشاد و همان ایام ساخته شده ابتدا درون حریم آستان مبارکه نبوده ولی با توسعه حرم جزئی از بناهای اصلی و نزدیک روضه منوره شده است.

هم اکنون یک درِ آن به سمت صحن جمهوری و درِ دیگر در مقابل مدرسه پریزاد گشوده می شود. در سال های اخیر «مدرسه دو در» دارالقرآن شده و در آن دوره های آموزش و روخوانی قرآن به صورت ترتیل و قرائت برگزار می شود. بسیاری از قاریان مشهور و معروف داخلی و خارجی به آنجا رفت و آمد دارند و برای سنین مختلف برنامه های آموزشی در آن برپاست. هر دو در این مدرسه شبانه روز به روی زائران باز است ولی گاهی دربِ سمت ضریح بسته می شود. در آنجا خدماتی فرهنگی دیگری نیز ارائه می شود.

برای نمونه پس از تشرف به حرم می توانید کودکان بالای ۵ سالِ خود را به مدت یک تا یک و نیم ساعت به مهد کودکِ دارالقرآن بسپارید و خودتان با خیال راحت زیارت کنید. در آنجا برنامه هایی مثل نمایش و نقاشی برای بچه ها اجرا می شود.

بانی مدرسه

مدرسه دو در یا مدرسه «بالا سر» در عصر شاهرخ میرزا، همسر گوهرشاد بیگم، ساخته شده و فاصل چندانی با مسجد گوهرشاد ندارد. همانطور که می دانید از گذشته مدارس پیوند عمیقی با مساجد داشتند و معمولا در کنار مساجد احداث می شدند. این بنای تاریخی در جنوب غربی حرم مطهر امام رضا (ع) و در ضلع شرقی صحن جمهوری اسلامی مقابل مدرسه پریزاد واقع است. مدرسه در اصل یوسفیه نام داشته است چرا که بانی مدرسه شخصی به نام غیاث الدین یوسف خواجه بهادر، از امرای خراسان بوده است. مدرسه دو در سال ۸۴۳ ق یعنی دو دهه پس از شروع ساخت مسجد گوهرشاد بنا شده است. این بنای تاریخی در سال ۱۰۸۸ق در عصر صفویه و در سال های بعد نیز تعمیر شده است. این تغییرات و مرمت ها تا کنون ادامه داشته است.

معماری و تزئینات مدرسه

زیر بنای این مدرسه ۶۰۰ متر مربع است و کتیبه سر در آن گویایی تاریخ بنای مدرسه و نام بانی بناست. تزئینات بنا از نظر کاشیکاری و خطوط و نقوش، نمایانگر هنر عصر تیموری است. بنای مدرسه دو طبقه و به سبک چهارایوانی بوده ولی هم اکنون حیاط آن سرپوشیده شده و ایوان ها با حفظ طرح اولیه تبدیل به شبستان شده اند.

دو گنبد در زاویه جنوب غربی و جنوب شرقی مدرسه وجود دارد. گنبد جنوب شرقی آن بر فراز مقبره بانی مدرسه غیاث الدین امیریوسف ساخته شده و ابیاتی را با کاشی معرق در خود دارد. گنبد غربی مدرسه نیز بر فراز مقبره امیر سیدی، از امرای بزرگ عهد تیموری است. سنگ قبر بانی مدرسه نیز دارای کتیبه است. از نوشته های لوح مزار معلوم می شود که خواجه در سال ۸۴۶ ق یعنی سه سال پس از احداث این بنا وفات یافته و در مدرسه به خاک سپرده شده است.

در میان مسجد مدرسه کتیبه ای به خط ثلث گچبری شده نیز وجود دارد که آیاتی از سوره فتح و تاریخ اربعین و ثمانمائه (۸۴۰ ) را در بر دارد.

حجره های مدرسه

در میان ایوان ها ۳۲ حجره در طبقات پایین و بالا قرار دارد که در گذشته محل سکونت طلاب بوده است. مدارسِ قدیم مثل حوزه های علمیه کنونی بود و طلابِ علم به صورت شبانه روزی در مدرسه زندگی می کرده اند.